Dilenmek
Kubbealtı Lügât
geçişsiz f. (< dile-n-mek)
1. Dilencilik etmek, sadaka istemek: Yaz bahârın suyu gibi bulandım / Heybe taktım kapı kapı dilendim (Karacaoğlan). Osman kâğıttan çiçek, yazılı tabak sattı, satamadığı zaman fırından ekmek dilendi, kasaplardan kemik topladı (Refik H. Karay). ♦ geçişli f. (-i / -den)
2. Kendini küçülterek elde etmeye uğraşmak, muhtaç olduğunu gösterip yalvararak istemek: “Merhamet dilenmek.” Gökten su dilenerek elindeki tasına (Fâruk N. Çamlıbel). Kimi Moğol saraylarından hükümdarlık dilenir, kimi Bizans’tan aldığı yardımla tahta geçer (Ahmet H. Tanpınar).
(Sultanahmet’te) Dilenip Ayasofya’da sadaka vermek: Kendi yoksul ve ihtiyaç içinde olduğu halde başkalarına yardım etmeye kalkan kimseler için kullanılır. Dilenmez dilenci: Çok fakir, fakat dilenmeyen, durumunu en yakınlarına bile açamayan kimse.
TDK (Türk Dil Kurumu)
1. nsz Sadaka istemek "Cami kapısında avuç açar dilenirim de onun evine gitmem." - M. Ş. Esendal
2. -den Kendisini acındırarak bir kimseden bir şey istemek "Karşılığı beklenen sevgiye sevgi denmez / Sevdalılar yalvarır fakat bir şey dilenmez" - F. N. Çamlıbel
Dilenci
Kubbealtı Lügât
.i. ve sıf. (< dilen-ici)
1. Başkalarına el açarak, dilenerek geçinen kimse: Çeşme başında pinekleyen ihtiyar bir dilenciye para verir (Ahmet K. Tecer). Ver şu iki çeyreği dilenciye (Enis B. Koryürek).
2. teşmil. Arsızca isteyen, istemekten utanmayan, açgözlü kimse.
Dilenciye hıyar vermişler, eğri diye beğenmemiş: Muhtaç olduğu halde yapılan yardımı veya verilen şeyi beğenmediğini belli eden kimseler için söylenir.
Dilenci çanağından para çalmak: Fakir bir kimsenin elindekinden faydalanmaya kalkmak.
Dilenci çanağı gibi: İçinde her şeyden bir parça var.
Dilenci değneği gibi: (Kol ve bacak için) Çok zayıf ve çok ince. Dilenci değneğine dönmek: Aşırı derecede zayıflamak.
Dilenci bir olsa şekerle besleyeyim: Yardım isteyenlerin çokluğu karşısında söylenir.
Dilenci vapuru: Bütün iskelelere uğrayan vapur: Şirket-i Hayriye zamânında Anadolu yâhut Rumeli yakası seferlerinde bütün iskelelere uğrayan, arada karşı yakada da bir iki iskeleye uğrayarak aktarma yolcu alıp veren ve meselâ Köprü’den Beykoz’a üç saatte varan vapurlara Boğaziçi halkı dilenci vapuru derdi (Reşat E. Koçu).
Dilenci vapuru gibi: Oraya buraya uğraya uğraya.
TDK (Türk Dil Kurumu)
1. isim Geçimini dilenerek sağlayan kimse "Yolumun üzerinde her sabah tesadüf ettiğim bir dilenci var." - A. Haşim
2. Israrlı bir biçimde ve arsızca bir şeyi isteyen kimse "O muhabbet dilencisinin yalvarmalarına bir tek kelime ile cevap vermedi." - H. R. Gürpınar
